حمام كرناسيون ( موزه مردم شناسي دزفول )

حمام كرناسيون (موزه مردم شناسي) كه به شماره 8477 در رديف آثار ملي ايران به ثبت رسيده ، يكي از بناهاي زيباي معماري دوره قاجاريه در دزفول در مركز محله كرناسيون در شمالي ترين قسمت بافت قديم قرار گرفته است.
مرمت اين بنا از سال 82 آغاز شد و در سال 1385 به موزه مردم شناسي دزفول تبديل گرديد.

در اين موزه انواع آداب و رسوم و مشاغل سنتي دزفول به نمايش گذاشته شده است. همچنين در قسمت گرمخانه آثار فلزي ديدني و دست نوشته هايي از شخصيت هاي دزفول قرار گرفته است.
از ويژگيهاي انحصاري اين بنا كه آن را حائز اهميت فراوان نموده قرارگيري در ميان مجموعه اي از بناهاي با ارزش شامل خانه هاي قديمي بزرگ، مسجد و همچنين مقبره يكي شعرا و عرفاي بزرگ دزفول به نام سيد عبداله داعي مي باشد.

ويژگي هاي معماري حمام كرناسيون :
اين بنا با مساحتی حدود 880 متر مربع داراي سردري كوچك و زيبا با تزئينات ساده آجركاري مي باشد .بناي حمام به دو قسمت زنانه و مردانه قابل تفكيك بوده كه هركدام از فضاهايي به نامهاي دالان ورودي، سربينه،گرمخانه و… تشكيل شده است. مياندر راهروي ارتباطي بين فضاي سرد (سربينه) و فضاي گرم ( گرمخانه) مي باشد كه هم باعث جلوگيري از به هدر رفتن گرماي موجود در گرمخانه مي شده و هم از ورود مستقيم افراد به فضاي بيرون و مواجه شدن با هواي سرد جلوگيري مي كرده است. عبور و مرور در قسمت زنانه (جهت ايجاد محرميت) از پشت بام و از طریق پلكاني صورت مي گرفته است که ورودی آن در کوچه مجاور بوده است.
به طور كلي فضاهاي بخش مردانه نسبت به بخش زنانه در ابعاد بزرگتري ساخته شده است. سربينه ها به صورت شش ضلعي بوده و حجره هايي به صورت عمود بر هريك از اضلاع آن جهت تعويض لباس قرار گرفته است در حجره اي كه پس از دالان ورودي قرار گرفته يكي از آجرهاي كف به صورت توخالي رها شده و از آن به عنوان قلك و محل انداختن پول استفاده شده است.
در وسط سربينه براي شستشوي پاها قبل و بعد از حمام حوضي ساخته شده است.
سقف سربينه ها و گرمخانه ها به صورت گنبدي شكل بوده و در بالاي آنها دريچه اي جهت استفاده از نور طبيعي و يا تهويه شدن فضاها ساخته شده كه به وسيله درپوشي به نام گلجام جهت كنترل عبور و مرور هوا مسدود شده است.

در كنار دو بخش مردانه و زنانه آتشدان ها و مخازن آب سرد و گرم قرار دارد. آتشدانها از طريق گربه روها موجب گرم شدن کف فضاهاي داخلي نیز مي شده است. گفتني است گربه روها كانالهايي هستند كه در زير گرمخانه ها و به منظور گرم نمودن فضاهاي داخلي ايجاد شده اند و عرض آنها در مقياس انساني به اندازه عرض شانه يك انسان و ارتفاع آنها به اندازه يك نفر در حالت نشسته مي باشد و اين نحوه طراحي و ساخت تميز كردن و زدودن دوده از اين مجراها را به صورت يك يا دو بار در سال ميسر مي نموده است. لازم به ذكر است گازهاي سمي و خطرناكي مانند دي اكسيد كربن موجود در گربه روها به وسيله مجراهاي عمودي دودكش مانندي كه در ديوارها تعبيه شده به بيرون هدايت مي شده است.
در ديوارهاي تمامي فضاهاي داخلي حمام مشعلدان هايي جهت ايجاد روشنايي طراحي شده است.

نحوه تامين آب مصرفي حمام كرناسيون :
نحوه تامين آب مصرفي حمام، چاه موجود در كنار بنا مي باشد كه به وسيله حفره هاي قنات مانندي به آب رودخانه متصل شده و پس از آن به وسيله چرخ چاهي كه باحركت يك چهارپا(گاو) به گردش در مي آمده آب را بالا مي كشيدند. سپس آب از راه كانالهايي تنبوشه اي (سفالي) به مخازن آب حمام هدايت شده است. گاوچاه حمام شامل دو دهلیز با شیب حدود 30 درجه و طول تقریبی 8 متر و با پوشش طاق آجری بوده است که کارگر و چهارپا را از گزند آفتاب و باران ایمن نگه می داشته است تا جهت تامین آب مصرفی حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازد.
دليل نام گذاري حمام به نام كرناسيون :
محله كرناسيون اين محله در ابتدا محل اسكان عشايري بوده است كه از كوههاي كرناس در شمال شهرستان دزفول به اين منطقه كوچ مي كرده اند كه با گسترش شهر و توسعه شهرنشيني به محلي براي اسكان ثابت آنها مبدل گشته است و همين دليلِ نامگذاري اين محله ميباشد .لازم به توضيح است تمامي محله هاي قديمي دزفول داراي يك خانه بزرگ و اعياني متعلق به خان آن محله ، حمام و مسجد بوده است كه اين محله نيز از اين قاعده مستثني نيست. .اين حمام علاوه بر نام کرناسيون به نامهايی همچون حمام نو يا حمام حاج نصير موسوم است . نام معمار بنا استاد معزی است .
گردآوري و ويرايش : محمد آذركيش
منبع : اداره ميراث فرهنگي شهرستان دزفول
عكس : سعيد آريايي – اداره ميراث فرهنگي شهرستان دزفول